SPREUKE 1:20-33

LEES

Raak stil voor die Here in gebed.

Lees die teksgedeelte deeglik deur, selfs 2 of 3 keer, hardop as dit kan. Wat tref jou? Let op vir temas in die gedeelte. Wat sê dit van God? Wat sê dit van mense? Wat sê dit van die wêreld? Skryf dit in jou joernaal neer.

SPREUKE 1:20-33

OPROEP VAN DIE WYSHEID

²⁰Wysheid roep opgewonde op straat,

op die stadspleine laat sy haar stem hoor.

²¹Aan die bopunt van ‘n rumoerige straat roep sy uit,

by die ingange na die stadspoorte klink haar woorde op:

²²“Hoe lank nog gaan julle, onkundiges, onkunde liefhê,

gaan spotters ‘n geklets waardevol ag,

en gaan dwase kennis haat?

²³Julle moet reageer op my teregwysing.

Kyk, ek sal my gees vir julle laat uitstroom,

ek sal my woorde aan julle bekend maak.

²⁴Omdat ek geroep, maar julle geweier het,

ek my hand uitgesteek, maar julle geen aandag gegee het nie,

²⁵julle al my raad in die wind geslaan het,

my teregwysings nie aanvaar het nie,

²⁶sal ek op my beurt lag oor julle teenspoed,

die spot dryf wanneer julle verskrikking kom,

²⁷wanneer julle verskrikking kom soos ‘n stormwind,

en julle teenspoed losbreek soos ‘n orkaan,

wanneer benoudheid en angs julle oorval.

²⁸“Dan sal hulle na my roep, maar ek sal nie antwoord nie;

hulle sal my soek, maar my nie vind nie.

²⁹Aangesien hulle kennis gehaat het,

ontsag vir die Here nie gekies het nie,

³⁰my raad nie aanvaar het nie,

al my teregwysings versmaai het,

³¹sal hulle die vrug van hulle optrede moet eet,

sal hulle genoeg kry van hulle eie planne.

³²Ja, die ongeërgdheid van onverstandiges kos hulle dood;

die selfversekerdheid van dwase vernietig hulle.

³³Maar wie na my luister, sal veilig woon;

hulle sal rustig wees, sonder die verskrikking van onheil.”

Teks en konteks

Die spreuke in hierdie boek is kernagtige gesegdes wat uit antiteses en sinteses bestaan. Antiteses is teenstellings waar die spreuk uit twee teenoorgestelde begrippe langs mekaar bestaan. Sinteses is verbindings of samevoegings van afsonderlike elemente tot ‘n nuwe geheel. Daar is ook langer uitgebreide gesegdes of gelykenisse en numeriese spreuke.

Hierdie spreuke vang lewenswaarhede of –wyshede vas sodat jy daaruit die beginsels van die lewe kan leer ken. Dit help jou ook om jou eie en ander se gedrag met groter onderskeiding te kan beoordeel, en met meer oorleg te kan leef (Spr 1:2).

Die spreuke is versamel in bundels waarvan 6 hulle weg tot in die boek Spreuke gevind het, soos ‘n mens telkens in die eerste vers van só ‘n bundel meegedeel word.

Vir hierdie bundels is ‘n inleiding geskrywe (1:1-7) wat die doel van die boek uitspel en al die spreuke van die boek as uitvloeisel van die ontsag en eerbied vir God teken.

Hierna is ‘n hele aantal wysheidsgedigte geplaas in die raamwerk van ‘n langerige gesprek waarin ‘n pa sy seun onderrig in 10 “lewenslesse”, afgelei uit frases soos dié: ”My seun, jy moet luister …” (een keer ook aan sy kinders [seuns]  in 4:1, soos die Wysheid dit inderdaad ook doen in 8:32).

1. Luister na jou ouers – 1:8-19;
2. Soek wysheid met gespitste ore – 2:1-22;
3. Vertrou God en ken Hom in alles – 3:1-12;
4. Leer uit 5 voorbeelde van ‘n ryk en vol lewe – 3:13-35;
5. Neem jou ouers se opvoeding ter harte – 4:1-9;
6. Kies die pad van wysheid – 4:10-19;
7. Hou koers deur te fokus op jou binnekant en jou bakens – 4:20-27;
8. Bly weg van hartelose verhoudings en leef met oorleg – 5:1-6:19;
9. Pasop vir owerspel – 6:20-35;
10. Pasop vir prostitusie – 7:1-27

Tussendeur is daar ‘n paar uitbreidings (1:20-33; 8:1-36) onder andere deur die seun ook te laat luister na sy ma (1:8; 6:20 – vgl ook 10:1). 

Saam met die inleiding vorm dit die eerste deel van die boek wat die belangrikheid van ‘n leerbare gees – ‘n ander manier waarmee die vermoë om te luister beskryf kan word – onderstreep in terme van die verskil tussen die gedrag van goddeloses en godvresendes:

• veral in die soeke na welvaart (korrupsie vs eerlike harde werk – easy money– iets waaroor die Prediker ook uitvoerig uitwy en wat natuurlik baie keer met die misbruik van mag gepaard gaan – easy power) en
• in die soeke na gemeenskap (ontrouheid vs getrouheid – easy sex[1]– ‘n sleutel aspek van Hooglied se wysheid).  

Die boodskap is: goddeloses luister na vrou dwaasheid (9:13-18), en godvresendes na vrou wysheid (9:1-12), sê die boek Spreuke.

Uiteraard veronderstel hierdie ontleding dat die boek, “a collection of collections”, oor ‘n lang tyd tot stand gekom het (Murphy).  Selfs Hiskia het ‘n hand gehad in die redaksie daarvan, voor die boek Spreuke in sy finale vorm deel van die kanon geword het, waarskynlik ná die ballingskap.

Die “eerste lewensles” (Spr 1:10-19) van die pa aan sy seun is dat sondaars se rebellie teen God se wil in die dood eindig. Net God se pad red jou vir die lewe. Hy vervolg in ons gelese gedeelte om wysheid as ‘n vrou voor te stel na wie ‘n mens moet luister. Die meervoud van die woord wysheid word gebruik, hoewel die werkwoorde enkelvoud is.

Dat die wysheid as vroulik voorgestel word, is interessant, en sluit aan by dieselfde gebruik in ander wysheidstradisies (Grieks, Romeins), waarskynlik omdat die hele idee van koestering, vertroeteling, en omgee meer geredelik met vroue geassosieer is. In die vroeëre Egiptiese wysheidstradisies word wysheid egter ook met Sia (of Saa) geassosieer, wat manlik uitgebeeld word. Dit is ook só in die ander Oosterse tradisies van Boeddhisme en Taoïsme.

Belangriker as dit is egter dat die wysheid regdeur Spreuke as die stem van God self voorgestel word. Dat dit vroulik is, ondersteun die gedagte dat God nie vasgevang kan word slegs in ’n manlike idioom nie; dat die beskrywing van God beide uit manlike en vroulike metafore opgebou word.

Let op dat die Wysheid eerstens die mense aanspreek wat geneig is om juis nie te luister nie. Drie tipe mense word aangespreek in vers 22:

• onkundiges (simpletons),
• spotters/grootpraters (scoffers/cynics),
• dwase/swape (fools/idiots).

Peterson vertaal daarom: “Simpletons! How long will you wallow in ignorance? Cynics! How long will you feed your cynicism? Idiots! How long will you refuse to learn?” (The Message).

Interessant is dat die spotters as arrogante vrydenkers voorgestel word wat die regverdiges teenstaan, dws dié wat God wil dien, dié wat vir Hom ontsag het. ’n Mens kan hulle vandag nog herken!

Die waarde van luister word uitgespel, sowel as die gevolge van nie-luister. Luister bring veiligheid. Nie-luister bring vernietiging: “die selfversekerdheid van dwase vernietig hulle” (vgl Spr 1:32).

Dit is wat Psalm 1 ook sê, dat geluk en voorspoed lê op die pad van die regverdiges, en verydeling en verwoesting op die pad van die goddeloses, die ligsinniges en sondaars, ‘n motief wat regdeur die Psalms gehandhaaf word. God lei die regverdiges, en Hy laat die onregverdiges aan hulle eie lot en beplanning oor.

Terloops, Sokrates het gesê dat wysheid op drie maniere aangeleer word: deur refleksie (dit is die beste), nabootsing (dit is die maklikste) en ervaring (dit is die bitterste). Iets om oor na te dink!

Die pa moedig dus sy seun aan om die teregwysing van die Woord te aanvaar, want dit sal die verstoppings in sy lewe verwyder sodat God se wysheid soos ‘n lewegewende stroom na hom sal vloei. Die Woord maak soms seer om jou van binne en buite te genees.

Die pa leer sy seun in vers 24-28 om die waarskuwing in ag te neem dat ’n mens se ore doof kan raak vir God se leiding as jy dit nie uitvoer en navolg nie. Soos die voëls in die gelykenis van die Saaier die saad op die grond van jou hart oppik.

God se belofte is dat Hy sy Gees vir jou sal laat uitstroom om sy woorde, sy wysheid, aan jou bekend te maak (vgl Jes 32:15 ; Joël 2:28 ; Joh 7:39). As ‘n mens egter sy raad in die wind slaan, sy teregwysings nie aanvaar nie, sal jy aan jou eie keuses oorgelaat word. Dit sal teenspoed, verskrikking, benoudheid en angs vir jou inhou.

Besluit opnuut om nie ‘n woord te mis van wat die Here vir jou hierdie jaar wil gee nie.

Die pa leer sy seun in vers 29-33 om die waarskuwing in ag te neem dat daar gevolge is op wie se raad ’n mens volg. As jy na onkundiges, spotters (grootpraters) of dwase luister, sal jy die wrange vrugte pluk. As jy na die wysheid van God luister, sal jy veiligheid en beskerming beleef. Dink ná oor jou vriende en vertrouelinge. Bid vir ‘n vriendekring wat die Here saam met jou wil dien.

Boodskap en betekenis

Hierdie versameling God-gegewe oortuigings, oor die breë spektrum van die lewe is ‘n goudmyn van slagspreuke vir die lewe – “the scrapbook of common grace” (Martin).^[2] Dit leer jou die geheim van die lewe coram Deo (voor God) ken, sodat jy met wysheid en oorleg kan leef (Spr 1:3) en die dwaasheid kan vermy (Spr 1:7). Dit is daarom ook ‘n uiters geskikte bron vir ouers of opvoeders om as vertrekpunt in hulle onderrig en/of opvoeding te gebruik.

Met die waarhede en wyshede van die boek Spreuke as gids kan ook jy ‘n ekspert in die lewe word! Spreuke bou jou kapasiteit vir wyse gedrag.

LUISTER

Dink na oor wat God vir jou hiermee wil sê. Waar raak hierdie gedagtes jou lewe in die praktyk? Wat vra dit van jou? Wat belowe dit vir jou? Wat moet jy dink of doen daarmee? Wat is die kern van die boodskap van dié teks vir jou dag en lewe? Dit help jou sin maak van jou eie ervarings in die lig van God se Woord.

LEEF

Besluit hoe jy daarop gaan reageer. Sê dit vir die Here in gebed. Skryf dit in jou joernaal. Geniet Sy teenwoordigheid. Laat die boodskap wat God jou gee met jou saamgaan deur die dag. Leef dit uit.

[1] Douglas Stuart (en Gordon Fee), How to Read the Bible Book by Book, 145.

[2] ‘n Antieke voorloper van Twitter, weliswaar met meer wysheid!