Eksodus 3-4:17 – God stuur Moses om die Godsvolk uit Egipte te lei

Die pas van verandering begin vir Moses ná veertig jaar in die woestyn versnel.  Die Here het nie net gesien en verstaan  nie.  Hy het afgekom om sy volk uit die mag van Egipte te bevry. Hy wil hulle laat trek: “na ‘n goeie en uitgestrekte land, ‘n land wat oorloop van melk en heuning.”

In vier episodes word die Godsverskyning (epifanie) aan en roeping van Moses beskryf:

1. God verskyn aan Moses en roep hom – 3:1-12
2. God maak sy naam aan Moses bekend – 3:13-22
3. God gee Moses tekens van gesag – 4:1-9
4. God gee Moses ‘n spreekbuis Aäron – 4:10-17

God verskyn aan Moses en roep hom – 3:1-12

Let op dat Moses al veertig jaar in Midian was en dat hy doodgewoon besig is met sy normale dagtaak.  Niksvermoedend kom hy in die omgewing van Horeb, die berg van God.  En dan skielik verander alles.  Die Engel van die Here verskyn aan hom in ‘n vlam wat ‘n doringbos opvlam en God roep hom om die Godsvolk – God praat van die volk as syne – uit Egipte te lei.

Horeb is natuurlik dieselfde berg as Sinai en word as die “berg van God” beskou (vgl. Eks. 3:1 en 24:13) waar God – soos dit hier vir ons vertel word – Moses geroep het en sy Naam aan Hom bekend gemaak het, maar ook die Tora aan die volk gegee het en sy verbond met die Israeliete gesluit het, en ‘n paar eeue later die profeet Elia bemoedig het (1 Kon. 19:8).

Dit is daarom baie betekenisvol dat Moses later die Tabernakel in opdrag van die Here bou, waarna die Here saam met die volk trek die beloofde land binne.  Die Tabernakel raak as’t ware die mobiele teenwoordigheid van God, hoewel Israel ook altyd verstaan het dat die Here nie deur enige plek op aarde bevat en beperk kan word nie.

Dit is interessant dat die Hebreeuse woord s^eně(h) vir die doringbos – wat aanhou brand, en nie uitbrand nie – ooreenkom met die woord sî·nǎyʹ vir Sinai. Dit kan wees dat dit die rede is dat die berg Horeb ook met die naam Sinai bekend is.

Let op dat dit die Engel van die Here is wat aan Moses in die doringbos verskyn, maar dat dit God self is wat met Abraham praat (Eks. 3:4: “Toe die Here sien dat hy nader kom om te kyk, roep God na hom uit die doringbos …”).

Moses word beveel om sy sandale (skoene) uit te trek as simbool van Moses se respek vir die heiligheid (gewydheid) van die ontmoeting met God.  Dit kan ook ‘n teken wees dat hy nie met die “stof van die aarde” wat aan sy sandale gekleef het, voor die Here kon verskyn nie, ‘n tipe reinigingshandeling.

Dit is merkwaardig dat God van Homself as die God van Moses se “vader” (enkelvoud) praat – d.w.s. hy verwys waarskynlik na Amram – sowel as die God van Abraham, Isak en Jakob, die “voorvaders”.  God openbaar Homself daarmee nie net as die God van die verlede, die God van die aartsvaders, nie, maar ook as die God van die hede, van Moses se eie familie, van sy vader Amram.

Die beloofde land waarheen God sy volk wil lei, word in gloeiende terme beskryf: “’n land wat oorloop van melk en heuning”.  Hier word waarskynlik verwys na bokmelk, omdat dit meer volop is as skaapmelk, en na mos, die stroop wat van druiwe en dadels gemaak is.

Dié oorvloed is ‘n feit wat ook uit ander Egiptiese bronne (verhaal van Sinuhe wat Kanaän se vye, druiwe en wyn prys) sowel as die Intogverhale (die verspieders het granate, vye en groot trosse druiwe teruggebring – Num. 13:23) bekend is.

Ons weet egter ook uit die Genesis verhale dat dit ‘n land is wat baie keer gebuk gegaan het onder droogtes.  Dit was immers ook die rede waarom hulle na Egipte getrek het in die tyd van Jakob.  En die Israeliete het juis – toe dit swaar gegaan het met die trekkery deur die woestyn – gekla by Moses dat hy hulle na Kanaän toe neem.  In hulle ervaring wat dit eerder Egipte wat ‘n land was wat oorloop van melk en heuning (Num. 16:13)!  Kanaän was ‘n veraf droom, terwyl hulle geweet het wat hulle in Egipte gehad het.

Dié opstand van Korag, Datan en Abiram teen Moses was in wese ‘n minagting van die Here self en sy doel met die volk, wat Hom met toorn laat optree het.  Net die tussenkoms van Moses en Aäron het ‘n totale tragedie verhoed.

Die punt is dat die kontras van die beloofde land se oorvloed nie soseer met die materiële seëninge van Egipte was nie, maar met die slawerny waarmee hulle in Egipte onderdruk is.  Die Here wou hulle ‘n “goeie en uitgestrekte land” gee waar hulle Hom in vryheid kan aanbid.  Die oorvloed wat God gee, het dus ten diepste te make met wie Hy vir hulle wil wees in die land waarheen Hy hulle wil uitlei.

Wie dus kies om die Here se pad te volg, het wel baie keer die ervaring dat hulle op plekke kom waar dissipelskap opofferings vra, maar weet ook dat dit by verre beter is om in die Here se teenwoordigheid te lewe.  En Hy maak altyd sy beloftes waar, ook dié van melk en heuning, soos Jesus veel later in die NT sou sê: “Julle hemelse Vader weet tog dat julle dit alles nodig het … Beywer julle allereers vir die koninkryk van God en vir die wil van God (sy geregtigheid), dan sal Hy julle ook al hierdie dinge gee (kos, drank en klere)”. (Matt. 6:33).

Dié verskyning by Horeb het só ‘n groot indruk op Moses gemaak dat hy die beskrywing in ‘n seën oor Josef aan die einde van sy lewe gebruik.  Hy bid dat God vir Josef sal seën: “met die toegeneentheid van Hom wat woon in die doringbos.” (Deut. 33:16).

God maak sy naam aan Moses bekend – 3:13-22

Moses het geweet dat indien hy enigsins hierdie opdrag sou aanvaar hy baie seker moet maak van die gesag op grond waarvan hy dié opdrag moet uitvoer.  Daarom fokus hy eers op homself deur te vra: “Wie is ek, dat ek na farao toe kan gaan en dat ek die Israeliete uit Egipte kan lei?”

Die Here fokus egter op wie Hyself is.  God sal saamgaan, en dit behoort vir Moses heeltemal genoeg te wees.  “Ek sal by jou wees.”

Moses is egter nie oortuig nie, en wil weet met watter gesag kan hy op grond van hierdie selfopenbaring van God die gode van Egipte teengaan.  Kan dié God laat gebeur wat Hy van Moses vra?

En dit is presies wat God vir hom gee, ‘n aanduiding van die gesag waarmee God roep: “Ek is wat Ek is.”  Hy gebruik ‘n woordspel van die Hebreeuse werkwoord hā·yā(h) om sy wese aan Moses te openbaar: “Ek Is Wie Ek Is.”  Dit is ‘n ryk beskrywing van wie God is, want die werkwoord kan in verskillende kontekste onder andere die volgende beteken: wees, word, gebeur, bestaan.

God se naam is dus nie soos ander gode s’n wat aan iets in die skepping verbind is, soos Ra, die songod, nie.  God se naam openbaar God as ‘n wese wat inderdaad bestaan.  Hy is dinamies en aktief.  Hy bestaan en Hy beloon, soos Hebr. 11:6 dit in ‘n ander konteks verwoord.  Hy is die bron van en vir alles wat is.

Hieruit is die naam Jahwe dan ook opgebou.  Dit word soms die Tetragrammaton (vier-letter-woord) genoem, omdat dit aanvanklik net met konsonante geskryf is: jhwh.  Die vokale is later bygevoeg.  Die mees aanvaarde uitspraak van die woord, soos deur baie navorsing bevestig, is Jahwe.  Die naam Jahwe beteken dan iets soos: “Hy wat is”, of “Hy wat bestaan”, of “Hy wat bestaan bewerk”.  Die verwerking van die Tetragrammaton as Jehova is nie korrek nie, want dit verwoord die vokale van ‘n ander woord adonai wat uit respek vir die Naam van God aan die Tetragrammaton gekoppel is deur die Joodse kopieerders.

God gee Moses die opdrag om deur die leiers (oudstes) van Israel te werk en hulle op dieselfde wyse aan die verbond van God met hulle ouers en voorouers moet herinner. Hoe mooi staan dit nie daar nie: “Ek weet van julle en Ek weet ook wat julle aangedoen word in Egipte.”  Daarom het die Here besluit om hulle te laat wegtrek uit die ellende van Egipte na die land wat oorloop van melk en heuning.

Die Here belowe ook aan Moses dat die leiers na hom sal luister.  Dit sou ‘n noodsaaklike voorbereiding wees vir die uiteindelik gesprek met die Egiptiese koning, aanvanklik net deur vir ‘n drie dagreise ver trek die woestyn in te vra, waar hulle vir die Here ‘n offer kan bring.

Nie dat die Here dink dat dié plan gaan werk nie.  Dit is egter altyd goed om eers te vra, voor ‘n mens harder optree.  Die Here weet egter dat dit meer sal kos om die farao te oortuig en dat dit verskeie “wonders” sal insluit waardeur God sy krag sou ten toon stel.

Hy sê ook nou al dat hulle nie met leë hande sou trek nie, die vervulling waarvan ons inderdaad in Genesis 12 lees.  Die vroue word opdrag gegee om van haar buurvrou of van die vrou van die huis waar sy as huiswerker diens doen, silwer- en goue goed sowel as klere te eis.  Die seuns en dogters moet help dat hulle dit as buit – vergoeding – uit Egipte kan wegdra.

God gee Moses tekens van gesag – 4:1-9

Volgende fokus God self op die tekens van gesag waarmee Moses kan optree, in die eerste plek teenoor sy eie mense.  Die gesag van God self was vir Moses ‘n bemoediging en versterking.  Die drie tekens van gesag wat God vir Moses gee, was gemik op die aanvaarding deur die volk van sy boodskap aan die farao: ‘n staf wat in ‘n slang kan verander, ‘n hand wat na willekeur melaats kon raak, en die vermoë om water in bloed te verander.

Die “staf” wat ‘n slang word, is iets wat nie onbekend was in Egipte nie, en waarvan blykbaar vandag nog stories vertel word.  Dit behels dat ‘n slang (of krokodil, uiteraard ‘n kleintjie!) deur hipnose in ‘n rigiede staat verander kan word, en soos ‘n “staf” regop gehou kan word.  Uiteraard, wanneer jy die slang neergooi, word die hipnose en die rigiditeit verbreek.

Moses se “staf” is egter werklik ‘n staf of kierie.  In hierdie demonstrasie van die mag van God in die woestyn word die staf ‘n slang (nā·ḥāš).  Interessant genoeg word ‘n ander Hebreeuse woord gebruik vir die dier waarin Aäron se staf in Egipte verander, tǎn·nîn, wat soms vir slang gebruik is, maar ook vir krokodil gebruik kan word.  Die feit dat Aäron se staf die ander towenaars se “slange” opvreet, laat ‘n mens wonder of Aäron se staf nie eerder in ‘n krokodil verander het nie!

Moses gebruik dié staf net as ‘n teken van God se teenwoordigheid en mag – by sy eie mense, by die Rietsee, by die water uit die rots – behalwe die een keer wat hy die rots slaan, wat volgens sommige geleerdes as ‘n poging tot ‘n soort magiese handeling geïnterpreteer kan word.  Die Here het nie daarmee genoeë geneem nie, en straf Moses op tragiese wyse dat hy nie die beloofde land binne mag getrek het nie (Num. 20).

Moses se hand wat melaats word, moet waarskynlik nie as ‘n mediese diagnose gesien word nie, want melaatsheid as sodanig het eers baie later in Egipte en die res van die Midde-Ooste bekend geraak.  Dit is eerder ‘n aanduiding van een of ander velsiekte wat die vel óf wit van kleur óf wit van skilferigheid gemaak het.  Terloops, Levitikus 13 brei uitvoerig oor velsiektes uit, waarin spesifiek na sommige se wit kleur verwys word.

Die verandering van Moses se hand simboliseer natuurlik oordeel vir die farao, al is dit primêr as teken vir die Israeliete gegee.  Dit is nie net ‘n wonderteken om Moses van God se werklikheid te oortuig nie.  Dít is ook wat ons bv. lees in die opstand van Mirjam (en Aäron, maar dit lyk asof sy die voortou geneem het) teen Moses se troue met ‘n Kussitiese vrou.  Die Here maak haar melaats as straf vir haar oortreding.

Moses moet ook die Nylwater op droë grond gooi waar dit in bloed verander het.  Dit dien ook as ‘n voorskou van die oordeel van die eerste plaag.  Die betekenis van die oordeel in dié teken sou ‘n groot getuienis gewees het aan enigeen onder die volk wat die sensitiwiteit gehad het om te kan luister en die boodskap reg te kan interpreteer.

God gee Moses ‘n spreekbuis, Aäron – 4:10-17

Die laaste fokus van die Here is interessant genoeg verbind aan Moses se vrees dat hy nie wel ter tale was nie.  Die Here reël dat Aäron namens Moses sou praat.  Dit is egter nie net gemik daarop dat Moses se vrees besweer word nie, maar juis om Moses se status in die farao se hofhouding daarmee te verhoog, want dit was baie keer die gebruik dat boodskappers namens die leier praat.

Die Here se reaksie op Moses se huiwering om die woordvoerder te wees, het dus ook ‘n positiewe uitkoms in terme van feit dat dit God se boodskap aan die farao kon versterk.  Dit lyk in elk geval of Moses mettertyd sy vrees oorkom en self met die farao in gesprek tree.  Hy is ook ongetwyfeld God se woordvoerder by die volk soos die ontvouende verhaal vir ons gaan aantoon.

Soos baie keer in die OT is die vrese wat God se geroepenes het om hulle roeping te kan uitvoer heeltemal irrelevant vir God.  “Wie het aan die mens ’n mond gegee? Wie maak stom of doof of siende of blind? Is dit nie Ek, die Here, nie? Gaan nou, Ek sal jou help met die praat en jou leer wat jy moet sê.”

Dit is steeds so vandag.  Soos Jesus later sou sê van sy dissipels as hulle in onvoorbereide situasies sou kom waar hulle ‘n getuienis sou moes lewer: “Wanneer hulle julle gryp om julle oor te lewer, moet julle julle nie vooruit bekommer oor wat julle sal sê nie, maar julle moet praat soos dit op daardie oomblik aan julle gegee sal word, want dit is nie julle wat praat nie, maar die Heilige Gees.” (Mark. 13:12).