Kanonvorming

Die woord kanon kom van die Hebreeuse qaneh en die Griekse kanon, wat beide maatstaf of meetstok beteken.  Die woord word gebruik in die Joods-Christelike tradisie om die versameling geskrifte aan te dui wat as die Woord van God gereken word.  Die Joodse (en OT) kanon is geskryf in Hebreeus en Aramees en die Christelike kanon sluit dit in en voeg die NT by, geskryf in Grieks.

Ten diepste word hierdie proses aan die werk van die Heilige Gees toegeskryf wat die kerk deur geestelike onderskeiding gehelp het om die seleksie van kanonieke boeke te maak (1 Kor 2:13 – “Dit verkondig ons ook, nie met geleerde woorde wat die menslike wysheid ons leer nie, maar met die woorde wat die Gees ons leer.  So verklaar ons geestelike dinge aan mense wat die Gees het.”; 14:37 “Iemand wat dink dat hy ‘n profeet is of ‘n ander gawe van die Gees besit, moet erken dat wat ek aan julle skrywe, ‘n bevel van die Here is.”; Gal 1:8-9 – “As iemand aan julle ‘n evangelie verkondig wat in stryd is met die evangelie wat julle ontvang het – die vloek van God sal hom tref!”; 1 Tes 2:13 – “Ons dank God dan ook gedurig daarvoor dat julle die boodskap van God wat julle van ons gehoor het, ontvang en aangeneem het in die oortuiging dat dit nie mensewoorde is nie maar die woord van God.  En dit is ook inderdaad die woord van God, soos die uitwerking daarvan op julle wat glo, bewys.”).

‘n Aantal kriteria is gebruik deur gemeentes en die kerkvaders om die kerk se keuse van die Nuwe Testament se kanonieke boeke te  begelei (bv Irenaeus), waarvan die eerste die belangrikste was:

1. Jesus Christus – Dit is die allesbepalende gestalte van NT kanonisiteit.  Elke boek in die NT word beoordeel deur die oriëntasie rondom die persoon van Jesus Christus.  Dit het beide met die objektiewe kant, Jesus as Verkondigde, en die subjektiewe kant, Jesus Christus as Verkondiger, te make.  Die NT gaan dus nie in die eerste plek om ‘n boek nie, maar om ‘n persoon.  Vergelyk hiervoor bv. die belangrike proloog van die Johannes evangelie wat Jesus met die Woord van God verbind.  Dit is ook die rede hoekom ‘n boek soos Hebreërs, wat nie met ‘n apostel verbind kan word nie (vgl die tweede kriterium), maar die duidelike verband tussen die OT en Jesus Christus uitspel, uiteindelik kanonieke status verkry het.  Interessant: die Heilige Gees word daarom nie as ‘n bykomende kriterium vir kanonisiteit gebruik nie, omdat Hy die een is deur wie Christus sy werk in en deur die kerk voortsit.  Dit is dus genoegsaam om net van Jesus Christus as kanonieke beginsel te praat.  Dieselfde argument geld die Triniteit.
2. Apostolisiteit – Boeke wat deur die apostels geskryf is, was geredelik aanvaar as kanoniek.  Sommige kerke was om die rede aanvanklik huiwerig om boeke waarvan die outeur nie as apostel bekend was nie, bv. Markus, Lukas, Handelinge en Hebreërs (onbekende outeur).  Maar dit was nie die alfa en omega van kanonisiteit nie, soos ‘n mens in die argumente hieroor by die kerkvaders lees.  Hulle het baie meer geskryf oor die akkuraatheid van die getuienis oor Jesus Christus, en die leerstellige inhoud van ‘n gegewe boek (vgl. bv. Serapion se verwerping van die Evangelie van Petrus), as oor die outeurskap as sodanig.
3. Apostoliese inhoud – Boeke wat in inhoud apostolies was, en van mense ná aan die apostels gekom het, al is dit geskryf deur nie-apostels, soos Markus en Lukas, is ook mettertyd aanvaar as kanoniek, hoewel dit langer geneem het en die oriëntasie rondom Jesus Christus steeds die primêre kriterium was.  ‘n Boek soos Openbaring, hoewel geskrywe deur ‘n apostel, het langer geneem om aanvaar te word, omdat die teologiese inhoud anders as die res van die NT was.  Johannes maak egter in die boek só ‘n sterk aanspraak op sy geskrif as ‘n openbaring van Jesus Christus self, dat dit die kerk uiteindelik oortuig het om dit in die kanon in te sluit.  ‘n Boek soos Hebreërs het ook langer gevat om aanvaar te word, omdat sommige (Tertullianus) dit aan Barnabas as skrywer toegeskryf het, hoewel die verband tussen die OT en Christus uiteindelik die deurslag gegee het.
4. Goddelike Inspirasie – Boeke wat ‘n aanspraak op Goddelike Inspirasie gemaak het, is ook vroeg aanvaar, hoewel dit steeds sekondêr was aan die sentrale vraag rondom Jesus Christus.  Hierdie inspirasie is organies verstaan, d.w.s., die skrywer is gereken deur God geïnspireer te wees in die skrywe van die teks, met sy verstaansraamwerk en vermoëns.  Dit staan teenoor die verbale inspirasie-leer, waar geleer is dat die woorde van die teks deur God self gedikteer is.
5. Gemeentelike aanvaarding – Dit was ‘n belangrike verdere oorweging, veral ten opsigte van die briewe.  Die houding van die gemeente aan wie die brief gerig is, was belangrik vir die breër kerk se aanvaarding daarvan, bv. die gemeente van Efese se houding oor die brief aan die Efesiërs.  Dit is egter ‘n meer subjektiewe oordeel, wat ondergeskik was aan die Christologiese kriterium.
6. Egtheid – die innerlike (subjektiewe) getuienis van die Heilige Gees oor die egtheid van ‘n bepaalde Bybelboek was ook belangrik, hoewel steeds met erkenning van die eerste allesbepalende maatstaf van Jesus Christus.  Baie het die boek Openbaring om daardie rede bevraagteken, sowel as die boek Ester, omdat die naam van God nie daarin voorkom nie.

Anders as die Rooms-Katolieke OT, wat ‘n aantal apokriewe bevat, is die Protestantse Ou Testament kanon gelyk aan die Joodse TENAK, ‘n akroniem wat saamgestel word uit die drie eerste letters van die Hebreeuse name vir die Wet (Torâh), die Profete (Nevi’îm) en die Geskrifte (Ketuvîm).  Sommige geleerdes stel voor dat ons nie van die OU Testament praat nie, maar van die EERSTE Testament, omdat dit die kanonieke status van die OT beter uitdruk.

Die vernaamste rede hiervoor is dat die Hervormers die oorspronklike Hebreeuse teks verkies het as bron vir hulle vertalings, terwyl die Rooms-Katolieke die Griekse OT, wat die apokriewe bevat het, verkies het.  Interessant genoeg word die orde van die Rooms-Katolieke OT gevolg, wat anders is as die Joodse kanon, hoewel die apokriewe uitgelaat word.

Die Hebreeuse kanon is oor meer as ‘n 1000 jaar gevorm, met die Pentateug wat vroeg kanonieke status geniet het.  Die Profete en die Geskrifte is oor ‘n hele aantal eeue geskryf en het mettertyd hulle plek in die harte van mense verower.

Sommige bronne verwys na ‘n Farisese konsilie wat in 90 n.C. in Jamnia bymekaar gekom het as die datum waar die Joodse kanon afgesluit is.  Hoewel sommige boeke van die Tenak wel daar bespreek is, was die kanon as sodanig nie eintlik op die tafel nie.  Joodse geleerdes het die kanon as afgesluit beskou sedert die skryf van die boek van Maleagi, wat die totaal van OT boeke op 39 bring.  Hulle het juis nie die apokriewe ingesluit nie, omdat dit na dié datum geskryf is.

Die Nuwe Testament kanon, soos die Ou Testament kanon, was ‘n proses eerder as ‘n eenmalige gebeure of besluit by ‘n kerkvergadering.  Vergelyk bv. die opmerking in 2 Petrus 3:16 waar na die briewe van Paulus verwys word wat deur sommige verkeerd uitgelê word.  Petrus verwyt die mense dat hulle dit ook doen met die res van die Skrif. Hy gebruik die woord vermoedelik in die sin wat ons dit self vir die kanon gebruik, wat dui op die prosesmatige aanvaarding van die kanonieke omvang van die Skrif.

Nie alle bronne waarna in die teks van die Nuwe Testament verwys word, is ook ingesluit in die uiteindelike kanon nie.  Paulus verwys bv. na ‘n vorige brief van hom aan die Korinte (1 Kor 5:9) en ‘n brief aan die Laodisense (Kol 4:16).  Ons het geen getuienis waarom dié briewe nie ingesluit is in die kanon nie.  Óf dié briewe het verlore geraak, óf die kerk het nie gereken dat dit van dieselfde universele kanonieke status was as sy ander briewe nie.

Oral in gemeentes was daar plaaslike kanons.  Twee van ons beste manuskripte van die Griekse Nuwe Testament het bv. meer boeke in as wat ons vandag as kanon aanvaar.  Die kodeks (papirus-boek)  Sinaiticus (ongeveer 350 n.C.) bevat die boeke van Hermas en Barnabas, en kodeks Alexandrinus (ongeveer 450 n.C.) bevat 1 en 2 Clement.  Dit verteenwoordig heel moontlik die Alexandrynse gemeenskap se kanon.  Die Muratoriese kanon het ander boeke by en onderskei bv. tussen boeke wat in die publiek vir almal gelees mag word, en ander wat net vir persoonlike toewyding gebruik mag word.  Dit verteenwoordig weer die kerk in Rome se kanon, ongeveer in die tweede eeu n.C.

Soos vroeër genoem (2 Pet 3:16), Paulus se briewe is heel gou as ‘n eenheid versamel wat kanonieke status geniet het, en publiek in die gemeentes gelees is.  Die oudste versameling hiervan, die Chester Beatty papiri, dateer uit die tweede eeu n.C.  Hy gee ook opdrag dat die briewe uitgeruil word en gelees word in verskillende gemeentes.  Dieselfde opdrag is ook in die Openbaring van Johannes gegee aan die sewe gemeentes, aan wie die briewe daarin gerig is.

Die proses van versameling en bewaring van die NT dokumente was dus belangrik reg van die begin af.  En elke gemeente sou vrae oor die egtheid en apostolisiteit daarvan gevra het.  Dit het gelei tot hulle eie lokale kanons.  Soos lyste van ander gemeentes bekend geword het, en dit algaande verfyn is, is plaaslike kanons vervang met die kanons wat meer algemeen aanvaar is deur gemeentes in ander dele van die Romeinse ryk.

Dié kanonieke beweging was dus aanvanklik ‘n gemeente beweging waarin gesoek is na outentieke apostoliese dokumente wat in die gemeentebediening gebruik kon word.  Eers later sou die kerk ‘n volgende kriterium vir Nuwe Testamentiese kanonisiteit begin aanlê, waar dit nodig geraak het in die debatte oor die Christologie, die aard van die natuur van Christus, en die Triniteit, naamlik, watter van die boeke kan met reg gebruik word in die beantwoording van Christologiese en Trinitariese vrae.  Dit het gelei tot die vierde eeuse proses waar die uiteindelike kanon finaal vasgestel is.

Eusebius skryf hieroor in sy Kerkgeskiedenis en onderskei vier groepe boeke: 1) aanvaar (die meeste van ons 27 boeke), 2) betwis (Jakobus, Judas, 2 Petrus, 2 en 3 Johannes), 3) verwerp (apokriewe), 4) ketters (pseudepigrafiese werke). Openbaring was in beide kategorie 1 en 2, omdat daar meningsverskil daaroor was.

Die eerste eksklusiewe lys van ons 27 boeke, soos dit vandag wyd deur die Christelike kerk aanvaar word, kom uit ‘n brief van Athanasius (ongeveer 367 n.C.).