Lukas as een van die drie Sinoptiese evangelies
Lukas is een van die drie Sinoptici (sinopties = oorsigtelike, samevattende hantering [van die Griekse “saam-kyk”]).
Uit ‘n vergelyking van die drie sinoptiese evangelies, Markus, Matteus en Lukas, is dit opvallend dat bykans alle gedeeltes in Markus ook in die ander twee evangelies, Matteus en Lukas voorkom. Slegs drie gedeeltes kom net in Markus voor: 1) 1:1 – die Inleiding tot sy evangelie; 2) 4:26-29 – Die gelykenis van die saad wat vanself groei en 3) 8:22-26 – Jesus wat ‘n blinde man in Betsaida genees.
Lukas en Matteus het egter verskeie gedeeltes wat nie by Markus voorkom nie, die Bergrede bv. Dit dui volgens geleerdes daarop dat Lukas en Matteus die evangelie van Markus gebruik het as basis-dokument vir hulle eie evangelies. Markus is dus die oudste evangelie wat ons het.
Lukas en Matteus het ook ‘n tweede bron gebruik, wat blyk uit dié gedeeltes waarin hulle met mekaar ooreenstem (en nie by Markus geleen het nie), ‘n totaal van 62 perikope, wat deur geleerdes die (hipotetiese) Q- bron genoem word (Q is die afkorting vir die Duitse woord Quelle wat bron beteken). Dit bevat interessant genoeg meesal uitsprake van Jesus, en omtrent geen genesings en wonderdade van Jesus nie, sowel as niks van sy konfrontasie met die Joodse leiers en uiteindelike dood en opstanding nie (Wie was Jesus regtig?, p 56).
Dit is egter redelik sinloos om die bron op grond van aanhalings en weglatings in sekondêre bronne (Lukas en Matteus) nouer te probeer omskryf. Omdat die ooreenstemmende gedeeltes in Lukas en Matteus egter byna woordeliks ooreenstem, en daarby in dieselfde volgorde in die twee evangelies geplaas is, word wel aanvaar dat dié bron skriftelik was.
Lees hier meer oor die ontstaan van die Bybel.
In terme van die boodskap van die Lukas evangelie, kan ‘n mens dit as volg vergelyk met die ander sinoptiese evangelies:
- Lukas (‘n dokter wat Paulus soms vergesel het – Kol 4:14 – die enigste “heidense” outeur in die Bybel) vertel die storie van die redding van Israel wat Jesus (en die Gees in Handelinge) bring. Dit is heel moontlik na die val van Jerusalem in 70 n.C. geskrywe aan Christene uit die heidense nasies. Dit word gerig aan Teofilus, andersins onbekend, wat heel moontlik die publikasie onderskryf het. Lukas plaas die verhaal in die konteks van die wêreldgeskiedenis en sluit die voortgaande bediening van die Gees in die kerk van die begin af in. Die kerk is vir hom die plek waar alle Jode welkom is, daarom word bv. spesifiek aandag gegee aan die stories van vroue.
- Die evangelie van Markus is waarskynlik geskrywe deur Johannes Markus, ‘n metgesel van Barnabas en Paulus (Hand 12; Kol 4:10) en later ook van Petrus (1 Pet 5:13). Dit is heel moontlik geskrywe in Rome aan die gemeente in Rome (volgens Papias, ‘n kerkvader). Geleerdes stem vandag saam dat dit die eerste evangelie is (ongeveer 65 n.C. voltooi), wat o. a. deur Matteus en Lukas as ‘n bron gebruik is. Hy vertel die verhaal van Jesus van sy doop tot sy opstanding. Twee derdes van die boek gaan oor Jesus se bediening in Galilea en die laaste derde van sy boek oor Jesus se finale week in Jerusalem. Jesus vervul volgens Markus die Messiaanse verwagting deurdat God se koninkryk in Jesus aanbreek. Die nuwe Uittog waarvan Jesaja praat begin met die bediening van Jesus wat sy lyding en plaasvervangende dood insluit. Daardeur het Hy ‘n model van dissipelskap gegee wat opgesluit lê in selfverloëning, die opneem van ‘n kruis en Hom na te volg (8:34).
- Matteus (apostel?) vertel die storie van Jesus aan Joodse Christene wat ‘n verbintenis het aan die Groot Opdrag aan die heidene. Heel moontlik is dit geskrywe in Antiochië in die 70’s n.C. Die storie van Jesus van geboorte tot Groot Opdrag sluit groot blokke van sy leringe in en stel Jesus voor as die Seun van God, die Messiaanse Koning van die Jode, wie se boodskap vir alle mense bedoel is. Die kerk is vir hom die familie van God (broers en susters vir mekaar).
- En natuurlik moet ons nie vergeet dat Handelinge deel twee is van Lukas, wat die storie van redding deur Jesus vertel soos dit deur die Gees en die kerk voortgesit word van Jerusalem af tot in Rome. Die kerk is vir Hom die plek waar mense uit alle kulture welkom is (akkulturasie), maar ook deur die evangelie verander word (inkarnasie). Vergelyk bv. Paulus in gesprek met die Epikureërs en Stoïsyne in Atene (Hand 17).
Lees hier meer oor die wyse waarop die Bybel as kanon tot stand gekom het.
View all posts in this series
- Lees Lukas-Handelinge deur saam met my - Jun 27, 2011
- Fokus op die betekenis van die Skrifgedeeltes
- Lukas-Handelinge se leesplan
- Die evangelies se unieke Jesus portrette
- Lukas as een van die drie Sinoptiese evangelies
- Oorsig van Lukas
- Riglyne vir die lees van Lukas
- Oorsig van Handelinge
- Riglyne vir die lees van Handelinge
- Inligting oor die streke waar die evangelie verkondig is
- Kulture
- Lukas-Handelinge: Twee boeke vir ons tyd – David J Bosch - Jun 6, 2014
- Lees die vier evangelies en Handelinge - Jun 20, 2016
Nicolétte Thompson
Hallo Chris. Kan jy my asseblief dalk sê waar die geliefde dokter, Lukas, sy Evangelie geskryf het? Ek weet dat dit nie bekend is waar hy Handelinge geskryf het nie [hy het mos beide Lukas en Handelinge geskryf]. Is dit moontlik dat hy – omdat hy aan die hooggeagte Teofilus geskryf het wie heel moontlik ‘n Griek was – die boeke in Athene of iewers anders in Griekeland kon skryf ? As gesant van Paulus was dit dalk moontlik, want Paulus het tog na Kos en Patmos toe gegaan ook [beide is Griekse eilande] ? Dan wil ek ook weet presies wanneer die twee Boeke geskryf is. Ek weet dat handelinge in Rome [Italië] afgehandel is.
Baie dankie by voorbaat vir jou hulp hiermee.
Geseënde groete in Jesus,
Nicolette
Chris van Wyk
Hi Nicolette – Lukas gebruik die evangelie van Markus in die skryf van sy eie evangelie. Markus is waarskynlik in die sestigerjare geskryf. Lukas skryf ook sy evangelie aaneenlopend met sy Handelinge. Gevolglik is dit betekenisvol dat hy in Handelinge afsluit met die twee jaar van Paulus se gevangeniskap in Rome, 60-62 n.C. Dit beteken dit kon nie vóór 62 n.C. voltooi gewees het nie, en dit moes ook ná Markus s’n gewees het. Hy voorspel ook die vernietiging van Jerusalem wat in 70 n.C. gebeur het. Dit beteken vir my dat hy sy evangelie en die Handelinge êrens in die middel sestigerjare voltooi het. Dit kon in Rome gewees het, aangesien die laaste gebeure in Handelinge daar plaasvind. Maar, dit is nie ‘n deurslaggewende argument nie. Die plek waar hy sy werke skrywe bly dus onbekend. As dit in Griekeland sou wees, sal ek eerder raai dat dit in Filippi was. Hy word met dié stad geassossieer en word bv. nie saam met Paulus en Silas in die tronk gestop toe hulle daar gewerk het nie. Maar, ons weet nie regtig nie.