Jeremia 17 – Ek, die Here, deurgrond en toets hart en verstand

Hierdie hoofstuk bestaan uit drie dele.

1. Vers 1-13 bevat ’n paar relatief selfstandige perspektiewe op die toestand van die volk, saamgebind deur bv. die klem op die hart as sleutel in die Godsverhouding (vers 1, 5 [“terwyl sy hart van My afwyk” staan in die oorspronklike], 9, 10), God se soewereiniteit deurdat Hy die grond aan Israel gegee het en hulle ook kan gee wat hulle verdien (vers 4, 10) en die verskillende beskrywings van die volk se afvalligheid (wegdraai in vers 5,13; verlaat in vers 11, 13).
2. Vers 14-18 is die vierde “Konfessie” van Jeremia waarin hy pleit dat die Here nie vir hom ’n verskrikking sal word deur sy woord nie waar te maak nie.
3. Vers 19-27 waarin die Here die volk skerp aanspreek oor hulle nie-nakoming van die Sabbatdag.

17:1-13 – Ek, die Here, deurgrond en toets die hart en verstand

Dit is ironies dat in plaas van God se wet op hulle harte, is die sonde van Juda ingegraveer daarop.  Netso is die horings van hulle altare nie meer die plek waar versoening vir hulle sondes gedoen word nie, maar waarop juis hulle sonde ingegrif is.  En in die geheue van hulle kinders is die afgodsdiens afgeëts, en nie die stories van verlossing, bewaring en toewyding uit die verlede nie.

Daarom laat die Here hulle in sy toorn verdryf uit hulle land en gee dit aan ander.  “Jy sal deur jou eie toedoen die grond moet laat lê.”  Die geestelike bankrotskap van Juda maak hulle ook polities en ekonomies bankrot.

Geen wonder dat die nuwe verbond van Jer. 31 juis dié toedrag van sake sal omkeer, en dat God se wet, sy woorde, op hulle harte en in hulle gedagtes geskrywe sal word.  Dit sou hulle verhouding met die land ook herstel (Jer. 32).

Die Here vervolg in vers 5 om ’n vloek te plaas op mense wat nie net hulle hartsverbintenis aan Hom verraai nie (die laaste frase van vers 5 lui letterlik so: “terwyl sy hart van My afwyk.”), maar hulle krag soek in alliansies met mense eerder as met God.  Dit isoleer hulle egter en maak hulle geestelik arm.

Daarteenoor sê die Here in ’n saligspreking: “Dit gaan goed met die mens wat sy vertroue in die Here stel …”  Hulle is soos bome wat by water geplant is en voorspoedig en vrugbaar is reg deur die jaar, ’n duidelike verwysing na die beskrywing van die regverdiges en die goddeloses van Psalm 1.

Dan keer die Here terug na die gesprek oor die hart en wys hoe bedrieglik die hart is, die innerlike bewussyn van die mens.  Om die waarheid te sê, “wie kan hom verstaan?”  Hy is ongeneeslik.  Tóg gee die Here die antwoord: “Ek, die Here, deurgrond en toets hart en verstand.”  Dit regverdig die feit dat God die mens gee wat hom toekom, wat hy of sy verdien.

Verwant aan dié gedagte van verdienste, is die gedagte dat rykdom wat oneerlik verkry is nie volhoubaar sal wees nie.  Dit is soos ’n fisant wat eiers probeer broei wat nie gelê is nie.  Doodgewoon dwaas.

Die gedeelte sluit af met ’n bevestiging dat ’n mens die Hoop van Israel tot jou skade ignoreer: Hulle: “is vir die dood opgeskryf, want hulle verlaat die Here, die bron van lewe.”

17:14-18 – Maak Ú my gesond, Here, dan sal ek gesond wees!

In die vierde “Konfessie” van Jeremia fokus hy op sy eie toewyding aan die Here, beide innerlik as uiterlik.  Die behoefte van Jeremia om gesond te word kan met sy innerlike gemoedstoestand verbind word, omdat dit is hoe die woord wat vir gesond word gebruik word ook vertaal kan word en veral nadat hy uitgebrei het oor die ongeneeslikheid van die hart in die vorige gedeelte.

Daarby vra hy vir bevryding wat meer met uiterlike omstandighede te make het wat waarskynlik dan met die bedreiging van Jeremia se teenstanders en vervolgers te make het.  Jeremia vra dus innerlike genesing en uiterlike bevryding, indien ’n mens die woord vir gesond word só verstaan.

Jeremia pleit daarby dat die Here nie vir hom ’n verskrikking sal word deur sy woord nie waar te maak nie.  Hy wil uiteraard nie die onheilsdag in vervulling wens nie, veral omdat hy ’n herder was wat met deernis met die volk wou omgaan, maar die woord wat die Here gegee het, moet ook vervul word, liefs dan op dié wat hom vervolg: “Laat hulle vreesbevange word, nie ek nie!”

17:19-27 – Hou die sabbatdag heilig

Dit is onseker of 17:19-27, waarin die Here ’n woord vir Jeremia gee waarmee hy die volk moet gaan aanspreek, direk aan Jeremia se “Konfessie” verbind is. Die meeste kommentare dink dat dit eintlik ’n nuwe deel is wat nie noodwendig met die vorige gedeelte verbind is nie.  Tog is daar vir my ’n sterk skakel tussen die twee gedeeltes met die klem op “dag”.

Jeremia praat in sy “Konfessie” een keer van die “onheilsdag” en twee keer van die “dag van rampe” en vra die Here dat hy dit nou eens en vir altyd oor sy teenstanders en vervolgers sal bring, al het hy vroeër gevra dat die Here dit uitstel.  Hulle daag hom nou uit dat daar niks gebeur nie, en hy wil nou hê dat die Here wys dat Hy ernstig is.

Die Here praat weer sewe keer oor die “sabbatdag” in die volgende gedeelte en sê dat die volk se onderhouding daarvan al dan nie sal bepaal of die rampe waarvan Jeremia praat hulle tref of nie.  Dié woord van die Here oor die sabbatdag, kan dus as ’n antwoord aan Jeremia verstaan word en gee vir my genoeg van ’n skakel tussen die twee gedeeltes.  Die betekenis is in elk geval duidelik, selfs al het die gedeeltes nie direk met mekaar te make nie.

Hierdie gedeelte reflekteer waarskynlik iets van die groeiende belangrikheid van die Sabbatdag ín en ná die ballingskap as dié Joodse onderskeidingsteken, natuurlik saam met die besnydenis.  Jy het jou solidariteit en gemeenskap met die volk van God daardeur gewys.

Boodskap

Twee goed bly my by uit die lees van dié hoofstuk – die klem op die hart en die klem op die sabbatdag.

Die een het te make met die verbintenis van ons hart aan God waarin sy deurgronding en toetsing ’n louterende en suiwerende krag het.  Daarom moet ’n mens nie te gou ontsteld raak oor dinge wat verkeerd loop en jou geduld en onderskeiding toets nie.  Daardeur is God besig met jou hart!

Die ander het te make met die belangrikheid van ’n gereelde ritme van werk en rus, en net so belangrik, werk en feesvier.  Ons vergeet meesal die vieringselement van die Sabbat.  Dit is net so belangrik soos die rus element.  God het immers twee dinge gedoen na sy werk met die skepping klaar was: Hom verheug daarin (“en dit was baie goed”) en gerus na al die werk wat Hy gedoen het (Gen. 1:31-2:1).  Ons moet Hom daarin navolg.