Tag: Genesis

Soos ek in die vorige bydrae gemeld het, sluit die boek Genesis in die laaste twee hoofstukke af met die volgende drie temas:

• Jakob seën die res van sy seuns – Gen. 49:1-28
• Josef stel sy broers gerus met Jakob se dood dat God steeds vir hulle sal sorg – Gen. 49:29-50:21
• Josef herinner sy broers met sy eie dood dat God hulle sal terugneem na die beloofde land – Gen. 50:22-26

Dit is drie baie belangrike temas in die lig van die nuwe situasie waarin hulle hulle nou in Egipte bevind.  Al drie temas vertolk die toekoms vir die groeiende Godsvolk.

• Jakob lewer sy seën in die vorm van ‘n laaste testament waarin sy toekomsvisie vir sy kinders en hulle nageslagte uitgespel word.
• Josef fokus ook op die toekoms. Aan die een kant fokus hy in die onmiddelike toekoms op sy lojaliteit aan sy broers.  Hy begrond dit in God se sorg vir hulle.  Hy sal hulle nie anders hanteer as wat God dit doen nie.
• Josef fokus egter aan die ander kant ook op God se sorg in die verre toekoms, d.w.s. selfs ná hy dood is. Hy verklaar stellig dat God hulle sal terugbring in Kanaän as vervulling van sy belofte aan hulle.

Die hoop op ‘n land van hulle eie word daarmee brandende gehou.  Al sou dié tydperk in die geskiedenis van die Godsvolk meer as vier eeue duur, sou daar ‘n dag aanbreek waarin die Here hulle sou uitlei.  Daarvan vertel die boek Eksodus ons.

Die laaste vier hoofstukke van Genesis brei uit oor die wyse waarop Jakob en sy seuns in Egipte vestig vir die fase van nasiebou, hoewel dit nie net ‘n lang tyd sou neem nie, maar ook groot ontberinge sou insluit.  Die volgende temas word aangestip in die proses:

• Jakob seën die farao met hulle eerste ontmoeting – Gen. 47:1-12
• Josef verstewig die farao se greep op die mense en sy land – Gen. 47:13-26
• Jakob seën Josef se twee seuns – Gen. 47:27-48:22
• Jakob seën die res van sy seuns – Gen. 49:1-28
• Josef stel sy broers gerus met Jakob se dood dat God steeds vir hulle sal sorg – Gen. 49:29-50:21
• Josef herinner sy broers met sy eie dood dat God hulle sal terugneem na die beloofde land – Gen. 50:22-26

Ons lees die eerste drie temas as ‘n eenheid en daarna ook die laaste drie temas in die volgende bydrae.

Die fokus in die verhaal van Josef skuif terug na sy pa, Jakob, en sal só bly tot aan die einde van die boek Genesis.

Met sy vertrek uit Kanaän bring Jakob ‘n offer aan God by Berseba, die eerste keer dat ons weer só ‘n spesifieke aktiwiteit van aanbidding van hom waarneem.  Let op hoe dié offer baie spesifiek aan “die God van sy pa Isak” gebring word.

Die goeie nuus oor Josef het Jakob se vertroue in God weer laat opvlam, al was daar tye waarin die smart sy lewe só oorheers het, dat hy met minder oorgawe van sy geloof in God getuig het.  Dit sien ‘n mens in die beskrywings van sy smart waarin dit lyk asof hy glad nie met die Here daaroor in gesprek getree het nie, maar net verslae gesit het in sy verdriet (Gen. 37).  ‘n Mens sien dit in sy aanvanklike weiering om Benjamin saam te stuur: “Netnou gebeur daar iets met hom!”  (Gen. 42).  En ‘n mens sien dit in die gelatenheid waarmee hy die tweede keer ingee om Benjamin te stuur, en in sy gebed wel God, die Almagtige, aanroep om barmhartigheid vir sy kinders in Egipte, maar daarby half fatalisties voeg: “En ek, as ek dan my kinders moet verloor, moet ek hulle maar verloor.” (Gen. 43).

Die Here roep daarom in ‘n visioen vir Jakob dié nag en bevestig dat Hy inderdaad die God van sy vader Isak is.  En anders as wat die geval was met Abraham en Isak gee die Here vir Jakob verlof om na Egipte te trek.  Dit is die plek waar die Here hulle nou ‘n groot nasie wil maak voordat Hy hulle almal weer na Kanaän, die beloofde land, sou laat terugkom.

Die broers se eerlike ontbloting van hulle skuld aan die verlede roer Josef só diep dat hy dit nie meer kan regkry om homself te bedwing nie.  Hy stuur alle diensknegte weg en bars uit in trane in sy eie selfontbloting aan hulle: “Ek is Josef. Leef Pa werklik nog?”

Hy sien egter hulle vrees en laat hulle nader kom om self te kan agterkom dat dit werklik hy, Josef, is.  Die opgekropte spanning in Josef borrel oor in ‘n stortvloed van woorde waarin hy soveel as moontlik probeer inprop van alles wat die afgelope twee dekades sedert hulle hom verkoop het, gebeur het.  Hy brei ook uit, met amper te veel detail, van wat hy voorsien vir die toekoms.

Hierdie hoofstuk is een van die belangrikste hoofstukke in die Josef-siklus.  Dit beantwoord die vraag of die familiebande wat hierdie geloofsgemeenskap aan mekaar verbind, sterk genoeg is om innerlike konflik en uiterlike uitdagings die hoof te bied.  Sal die broers lojaal bly aan mekaar, selfs al het hulle baie onder Jakob se bevoorregting van Josef en later Benjamin gely?  Sal die broers bereid wees om dié keer by Benjamin te staan wat in die moeilikheid gekom het?  Of sal hulle hom in die steek laat soos hulle dit vroeër met Josef gedoen het?

Dit is insiggewend dat daar in hierdie episode van die Josef-siklus twee woorde vir die eerste keer in die Bybel met God geassosieer word.  Dit is barmhartigheid/meegevoel/ontferming en genade.

Die eerste verwysing na barmhartigheid is in die mond van Jakob as ‘n gebed vir sy kinders (“goedgesind” in die NAV).  Die tweede verwysing na barmhartigheid is in die beskrywing van Josef se innerlike roering waarin sy: “gemoed vol” word vir sy broers, veral vir Benjamin.  Die woord beskryf dus wie God in sy wese is, en wat in ons kan gebeur as ons oop is vir God se ingrype in ons en ander se lewe.

Die eerste verwysing na genade is in die mond van Josef as ‘n gebed vir sy broer Benjamin waarin hy op diepsinnige wyse God se karakter teken, soos hy dit inderdaad in sy lewe ervaar het, selfs al het dit dertien jaar van ontbering in ‘n tronk ingesluit.  Die woord is ‘n vorige keer gebruik deur Josef se broers waar hy hulle om genade gesmeek het, maar hulle nie daaraan gehoor gegee het nie (Gen. 42:21).

Hierdie twee konsepte – barmhartigheid/meegevoel/ontferming en genade – is só belangrik dat ek in ‘n ekskursus aan die einde ietsie meer daaroor sê.  Al die verhale tot dusver in Genesis illustreer eintlik alreeds hierdie twee kante van God, sy barmhartigheid en ontferming oor die mensdom in die skepping – dink aan die reënboog as teken daarvan – sowel as die genade wat hy meer spesifiek die verbondsgemeenskap laat beleef – dink aan die besnydenis as teken daarvan.

Ons is geneig om God se teenwoordigheid in ons lewe te meet aan die goeie dinge wat met ons gebeur.  Hierdie episode in die lewe van Josef se broers wys ons dat God ook teenwoordig is in die slegte dinge wat met ons gebeur.  Die hongersnood wat Jakob se seuns na Egipte dryf, die beskuldiging van Josef dat hulle spioene is, die drie dae in die tronk, die gevangeniskap van Simeon, die geld in hulle sakke wat hulle as diewe kan brandmerk, dit alles is dinge wat lei tot die groeiende besef by die broers dat hierdie dinge nie maar onbeplande ongelukke langs die pad is nie.

In hulle radelose vrees kom hulle agter dat God daarin teenwoordig is: “Wat het God ons nou aangedoen?”  Die slegte dinge wat in Egipte met hulle gebeur, word algaande vir hulle tekens van God se teenwoordigheid, hoewel hulle nie die volle boodskap daarvan nou al kan raakvat nie.  Wat die leser egter begin agterkom, is nie net dat God agter die slegte dinge is wat met hulle gebeur nie, maar dat Hy met ‘n proses besig is om hulle tot selfinsig te bring oor die leed wat hulle Josef aangedoen het wat uiteindelik sal lei tot versoening.

Josef – die sewentienjarige tiener wat dertien jaar lank in die tronk vergeet is – se lot word dramaties in sy dertigste jaar verander (1885 v.C.).  Hy word gevra om farao se drome te interpreteer en bestyg met die positiewe uitleg daarvan die hoogste posisie wat enigiemand in Egipte kon beklee, uitgesonderd die koning.

Josef se status word van ‘n vergete slaaf in die tronk verander na ‘n vrugbare leier wat nie net die volk van Egipte help om die voorspoed van hulle oes ekonomies voortreflik te bestuur nie, maar vir die hele wêreld in hongersnood ‘n uitkoms te bied. Sy twee kinders kry name wat dié twee aspekte van sy lewe simboliseer: vergete (Manasse) en vrugbaar (Efraim).  “The vale of tears has proved to be the valley of soul making.” (Wenham).

Drie frases in vers 21 struktureer die volgende fase van Josef se lewe in Egipte.  Terwyl Josef daar in die tronk was: 1) “was die Here by hom”, en 2) “het Hy Josef sy troue liefde laat ondervind”, sodat 3) “die tronkbewaarder hom goedgesind geword het.”

Hoewel Josef dus van ‘n slegte situasie as slaaf in Potifar se huis na ‘n nog slegter situasie in die koninklike tronk beweeg het, is die bepalende faktor steeds die Here se teenwoordigheid in Josef se lewe. Nie net was die teenwoordigheid van die Here by Josef nie, maar die Here het sy lojaliteit, sy besondere troue liefde (die Hebreeuse ḥě·sěḏ) steeds aan Josef bewys.  Daarom was die tronkbewaarder hom goedgesind en plaas hom bykans onmiddelik in beheer van al die gevangenes in die tronk.  Hy was nou verantwoordelik vir alles wat hulle daar moes doen.  Josef was só goed in sy organisastoriese en leidinggewende vermoëns dat die tronkbewaarder eintlik na niks meer omgesien het nie.  Alles was in Josef se hande, soos dit uiteindelik van die hele Egipte waar sou word.

Die verhaal van Josef en Potifar se vrou word waarskynlik in die eerste plek hier vertel om ‘n kontras met Juda se dreigende afvalligheid en uiteindelike losbandigheid te trek.  Nog belangriker is egter in die tweede plek dat Josef se onkreukbare karakter bevestig word wat sy betroubaarheid in die uiteindelik hantering nie net van die wel en weë van mens en dier in Egipte in die vooruitsig stel nie, maar veral in die hantering van die boodskap wat hy van God af vir farao en die res van die mense moet bring.

Josef onderskei homself dus op uitnemende wyse in die vreemde, aanvanklik in die wyse waarop hy sy baas bly dien selfs in die uitdaging van slawerny.  Hy bly in die huis van Potifar en is suksesvol in alles wat hy aanpak.  Soveel só dat Potifar hom goedgesind is en aanstel oor al sy besittings.  Dit het vir Potifar nog meer dividende opgelewer, want die Here het nou ook sy huis gesëen.

Die skrywer is egter baie duidelik daaroor dat sy sukses in die vreemde te danke was aan die feit dat die Here by Josef was en dat dit die rede was waarom dit so goed gegaan het met Josef en met Potifar.  “Dit was oor Josef dat die Here dit gedoen het. Die seën van die Here het gerus op al Potifar se besittings, dié in sy huis en dié in die veld.”  Dit word heel eerste as die rede vir Josef se sukses genoem.