Die hermeneutiese probleem

Prof. Hennie Rossouw skets alreeds veertig jaar gelede in 1979 die hermeneutiese probleem in die lees van antieke tekste.  Hy formuleer die hermeneutiese probleem as die vraag: “Hoe lees ons ’n teks?” Dit is dus iets anders as om te vra: “Wat sê die teks?” Laasgenoemde vraag is gemik op inhoud.  Eersgenoemde vraag is gemik op toepassing.  Prof. Hennie se Referaat is hierby ingesluit vir dié wat meer wil lees (dankie Pieter Roux!).

Calvyn sou sê dit is die verskil tussen die simplex sensus (literêr-historiese betekenis) van die teks en sy usus (toepassing).

Prof. Hennie bespreek drie maniere waarop ’n mens die teks kan lees, fundamentalisties, wetenskaplik, en hermeneuties.

• Die gevaar van ’n fundamentalistiese lees van die teks is dat ’n teks ongekwalifiseerd van toepassing gemaak word sonder dat die situasie van die leser in ag geneem word.
• Die gevaar van ’n wetenskaplike lees van die teks is dat dit die teks eenvoudig agterlaat en verwerp word as van nul en gener waarde vir vandag.
• Die voordeel van ’n hermeneutiese lees van die teks is dat dit beide die teks en die leser volledig ernstig neem en sin probeer maak daarvan, sonder om die teks te verwerp, en sonder om die leser se situasie te verwerp.

“Jesus het hierdie twaalf uitgestuur en die volgende opdragte aan hulle gegee: ‘Moenie met ’n pad na die heidennasies toe afdraai nie en moenie in ’n dorp van die Samaritane ingaan nie. Gaan liewer na die verlore skape van die volk Israel toe. Gaan verkondig: Die koninkryk van die hemel het naby gekom.’“

• ’n Fundamentalistiese lees: Jesus se opdrag is dat ’n mens nie die evangelie na dié buite jou kring moet neem nie, net na dié wat verlore is in jou eie kring.
• ’n Wetenskaplike lees: Jesus het dié opdrag vir ’n spesifieke groep mense gegee, die twaalf dissipels.  Dit is nie op my of enigiemand anders van toepassing nie, want ons val buite daardie groep.
• ’n Hermeneutiese lees: Jesus het dié opdrag vir ’n spesifieke groep mense – die twaalf dissipels – gegee om na ’n spesifieke groep – die verlore skape – van hulle eie mense – die volk Israel – te gaan.  Dit kan dus nie net só van toepassing op my wees nie.  Ek is nie een van die twaalf nie; ek is nie ’n Jood nie.  Trouens, dit was selfs nie net só van toepassing op ander in Jesus se tyd nie, want ná sy opstanding uit die dood het Hy wel die opdrag uitgebrei dat die evangelie na alle nasies geneem moet word.  En met sy Hemelvaart het Hy juis die Samaritane en alle ander groepe op die aarde ingesluit.  En deur hulle werk het ek ook ’n dissipel van Jesus geword.  Dit beteken, ek moet dié opdrag hoor binne die groter opdrag van die evangelie wat na die hele aarde moet gaan.  Dit sluit die verlorenes in my eie kring in, maar kan nooit net hulle wees nie.  Daarom het ek ’n verantwoordelikheid teenoor my eie kring, maar ook wyer.

Dit is duidelik – vir my altans – dat laasgenoemde manier van lees ’n beter manier van lees is.  Ek hoor die teks, maar hoor dit in my situasie, en gee dus gehoor daaraan, maar vanuit die begrip wat dit vir my vir my eie situasie bring.  Ek is ’n predikant in ’n spesifieke gemeente en kerk, en moet my bediening dus fokus op die “verlore skape” van my gemeente en kerk.  Maar, ek kan nooit nét dit doen nie.  Daar is ook ’n wêreld wat wag …

Is alles daarmee gesê?  Ek dink nie so nie. Want, daar is ook ’n gevaar in só ’n hermeneutiese lees.  Ek kan ontkrag word tussen “my mense” en “ander mense” en uiteindelik niks doen nie.  Ek kan my só verstrik in wat dit nou eintlik beteken dat ek dié dag maar liewer gaan doen wat ek self dink die beste is.

Prof. Hennie gee daarom in sy referaat erkenning aan die gevaar van só ’n hermeneutiese manier van lees.  Die teks kan uiteindelik tog maar weer ondergeskik gemaak word aan die situasie van die leser. Want, ek kan só opgaan in die evangelie vir my eie mense dat die wêreld krepeer sonder die goeie nuus. Óf, ek kan só opgaan in die evangelie vir die wêreld, dat my eie mense krepeer sonder die goeie nuus.  Óf nog erger, niks doen nie.

Daarom kies prof. Hennie uiteindelik dat ’n mens jou besig hou met: “wat die Bybel ons self te denke, maar veral ook te doen gee.”  In my konteks, vandag, op die mense in my eie konteks wat my nodig het … anders sal ek nie meer doen wat die teks vir my vandag sê nie.

Daarin volg prof. Hennie die OT teoloog Van Ruler na wat gesê het dat die hermeneutiese probleem interessant genoeg is: “om er veel en lang, ook diep over na te denken.”  Maar wie alléén daaroor nadink, loop uiteindelik in sirkels rond. Hy kom sonder voedsame inhoud om: “in de woestijn van de formaliteit”.  Jou eindelose besinning oor hoe die Bybel gelees moet word, oorwoeker die inhoud van die Bybel en verstrik die impak daarvan in jou lewe.

Soos prof. Hennie sê: ” Wat die Bybel self te sê het, is tog in die eerste en laaste plek waarop dit vir kerk en wêreld aankom; nie die prolegomena van teologiese of filosofiese hermeneutici nie.” Daarom bid ek vandag vir die verlore mense van my gemeente en kerk, en doen wat die Here vandag op my hart lê daarvoor.  Sela.